آموزش نگهداری از کودک و نوزاد

آنچه در این مقاله گنجانده شده:
مراقبت‌های نوزاد بعد از تولد
زردی نوزاد
واکسیناسیون
روش های اندازه گیری قد نوزاد
سیر تکامل فیزیکی
و تغذیه نوزاد و کودک و به طور کلی موضوع نگهداری از کودک و نوزاد

مقدمه:

نوزادی به ۲۸ روز اول زندگی اطلاق می شود که به دلایل زیر حائز اهمیت می باشد؛

• بخش مهمی از مرگهای کودکان در سال اول زندگی مخصوصاً در دوران نوزادی رخ امی دهد.
• مقاومت بدن نوزاد در برابر سرما و گرما و میکروبهای بیماری‌زا کمتر از افراد بزرگسال است.
• نوزاد قادر به مراقبت از خود نیست و باید او را از خطر بیماری حفظ کرد.
• چون پس از تولد، محل زندگی نوزاد از داخل رحم مادر به دنیای بیرون تغییر پیدا می کند، مدتی طول میکشد تا نوزاد به زندگی جدید خود عادت کند.

مراقبت‌های نوزاد بعد از تولد:

• برای حفظ درجه حرارت بدن نوزاد باید درجه حرارت اتاق بین ۲۵ تا ۲۸ درجه و هوای اتاق تازه باشد.
• در اتاقی که نوزاد نگهداری می شود، باید با بستن در و پنجره از جریان سریع هوا یا کوران جلوگیری کرد.
• کهنه و ملافه‌های خیس را باید عوض کرد.
• نوزاد را نباید روی سطح سرد مثل ملافه یا ترازوی سرد گذاشت چون خیلی زود حرارت بدنش را از دست می دهد. (برای فهمیدن حرارت بدن نوزاد، پاهای او را لمس کنید، اگر سرد بود نشان دهنده این است که درجه حرارت بدن نوزاد پائین است.)
• داغ شدن بدن نوزاد نیز خطرناک است. نباید او را در معرض مستقیم خورشید از پشت شیشه، کنار شوفاژ یا بخاری یا زیر کرسی گذاشت یا لباس زیاد از حد به او پوشاند.
• نوزاد را باید بعد از ۴ تا ۶ ساعت پس از تولد حمام کرد (بجز نوزادان کم وزن و بدحال) بهتر است حمام کردن نوزاد حداقل سه روز یکبار باشد. نکات لازم در مورد حمام کردن نوزاد به شرح ذیل میباشد:
• نباید نوزاد را با شکم پر حمام کرد. نوزاد گرسنه هم به دلیل بی قراری از حمام کردن جلوگیری می کند.
• نوزاد را باید در اتاقی حمام کرد که گرم باشد و جریان تند هوا نداشته باشد.
• آبی که برای حمام نوزاد استفاده می‌شود باید سالم و ولرم باشد. برای امتحان کردن آب باید بجای دست از آرنج استفاده کرد.
• بند ناف نوزاد می تواند محل ورود میکروب باشد، هرگز نباید با وسایل آلوده ناف نوزاد را دستکاری کرد، نباید بند ناف را پانسمان کرد، اگر بند ناف قرمز شد یا ترشح خونی یا چرکی داشت باید نوزاد را فوراً نزد پزشک برد.
• در مواردی که نوزاد دچار سوختگی ادرار شده است اقدامات زیر لازم است:
• او را مرتب با آب ولرم شستشو دهید.
• محل سوختگی را چرب کنید.

زردی:

ممکن است زردی فقط در چشم نوزاد دیده شود و یا علاوه بر چشم، مخاط و پوست بدن نوزاد نیز زرد گردد. معمولا در اثر رسوب ماده زنگی به نام بیلی روبین در قسمت های مختلف بدن مانند چشم و پوست زردی ایجاد می شود. زردی نوزاد بر حسب زمان بروز آن علل مختلف دارد.

برخی نوزادان در هفته اول پس از تولد (بین روز دوم تا پنجم) زرد می شوند و زردی آنها تا روز هفتم ادامه پیدا کرده و سپس کاهش می یابد این نوع زردی طبیعی است و مشکلی برای نوزاد بوجود نمی آورد.

در این حالت تغذیه نوزاد با شیر مادر باید ادامه یافته، برای اطمینان، نوزاد توسط پزشک یا کارکنان بهداشتی معاینه شود، در مواقعی که نوزاد دچار زردی شده تغذیه با شیر مادر نیز لازم است.

• نکته مهم: برای درمان زردی نوزاد از دادن هر نوع ماده غذایی غیر از شیر مادر (مانند آب قند، ترنجبین، شیر خشک) خودداری کنید.

اگر زردی همراه با علائم زیر باشد خطرناک است:

• زردی روز اول.
• در صورت منفی بودن گروه خون مادر و مثبت بودن گروه خون پدر.
• اگر فرزند قبلی مادر در اثر زردی فوت کرده باشد یا دچار عقب ماندگی شده باشد.
• اگر زردی نوزاد شدید باشد (کف دست و پاهم زرد شده باشد.)
• اگر زردی نوزاد همراه با خوب شیر نخوردن، تب و بیحالی باشد.

واکسیناسیون:

برای پیشگیری از بیماری‌های خطرناکی مثل کزاز، سیاه سرفه و .. ایمن سازی نوزادان در بدو تولد بسیار حیاتی است.

تزریق ویتامین کا:

برای جلوگیری از خونریزی دوران نوزادی در بدو تولد به همه نوزادان ویتامین کا تزریق می شود.

نحوه اندازه گیری قد در کودکان:

درهر بار مراقبت از زمان تولد تا ۶ سالگی باید قد کودک را اندازه گیری نمائید. اندازه گیری قد کودکان را در حالت خوابیده یا در حال ایستاده میتوانید انجام دهید.

الف: روش اندازه گیری قد در حال خوابیده:

از مادر کودک بخواهید کلاه یا روسری کودک را باز کند و پتوی کودک را درآورد بطوریکه سر و کف پای کودک آزاد و مشخص باشد.

طفل را روی میز قد سنج بخوابانید بطوریکه سر طفل را با احتیاط به قطعه چوبی که روی صفر خط کش بطور عمود نصب شده است تکیه دهید.

قسمت متحرک خط کش را حرکت دهید بطوریکه با کف پای طفل تماس پیدا کند.

قد کودک را بخوانید و یادداشت کنید.

ب: روش اندازه گیری قد در حال ایستاده:

در کودکان زیر ۶ سال اندازه گیری قد در حالت خوابیده دقیق تر است. اما در کودکانی که به راحتی و بدون کمک  می ایستند می توان در حال ایستاده قد را اندازه گیری کرد.

اندازه گیری قد در این روش در حالی انجام می پذیرد که کودک ایستاده و پاشنه های پا و سر و قسمت فوقانی پشت و ناحیه پس سری وی به دیوار و شانه ها بهم چسبیده و بازوها بطور طبیعی در کنار بدن آویزان باشند، در این حال می توانید از متری که به دیوار چسبانده شده استفاده کنید و یا با متر پارچه ای از فرق سر تا کف پای کودک را اندازه بگیرید.

اندازه طبیعی قد در نوزادان ۴۴-۵۵ سانتیمتر است و در پایان یکسالگی حدود ۲۵ سانتیمتر به قد طفل اضافه می شود و در سال دوم ۱۲ سانتیمتر و در سال سوم ۶-۸ سانتیمتر به قد کودک اضافه می شود.

سیر تکامل فیزیکی کودک:

بدو تولد :

• قادر به مکیدن و بلعیدن می باشد.

یک ماهگی:

• تعقیب نور
• عطسه و سرفه می کند.
• ادرار و مدفوع می کند.

دو ماهگی:

• لبخند زدن
• از خود صدا درآوردن

سه ماهگی:

• وقتی او را روی شکم می گذارید می تواند سرش را نگه دارد
• تعقیب دستهای شما با چشم خود
• باز و بسته کردن دستهایش

چهار ماهگی:

• در پاسخ به خنده دیگران می خندد.
• با چشمها شئ متحرک را تعقیب می کند.
• دستها را بر روی سینه بهم می رساند.
• سر خود را به طرف صداها می چرخاند
• دستش را برای گرفتن اشیاء دراز می کند.

شش ماهگی:

• شناخت مادر
• اشیاء را در دست خود نگه می‌دارد.
• ملاج خلفی بسته می شود.

۸ ماهگی:

• بررسی دستها و اشیائی که در دست او قرار داده می شود.
• زمزه می کند و یا با صدای بلند می خندد.
• گرفتن اشیا
• بدون کمک می نشیند.

۹ ماهگی :

• بین ۱ تا ۳ دندان دارد
• دادن اشیاء از یک دست به دست دیگر
• می خزد.

۱۲ ماهگی:

• چهار دست و پا راه رفتن
• می ایستد
• سعی می کند راه برود.
• درآمدن تمام دندانهای پیشین فک بالا

۱۲ تا ۱۸ ماهگی:

• به خوبی راه می رود
• ادای چند کلمه ساده

۱۸ تا ۲۴ ماهگی:

• به خوبی راه رفته و حتی می‌دود.
• شروع به صحبت کردن نموده است.
• بسته شدن ملاج قدامی کودک

۲ تا ۴ سالگی:

• به ازای هر سال ۷ تا ۸ سانتیمتر به قد کودک اضافه شده است.
• ادرار و مدفوع خود را خبر می دهد.
• به خوبی حرف می زند.
• در بازی با همسالان شرکت میکند.
• نام خود را بطور کامل بیان می کند.

۴ تا ۶ سالگی:

• قدش به ۱۱۰ سانتیمتر رسیده است.
• کنترل ادرار و مدفوع دارد.
• علاقه به یادگیری
• شناخت چند رنگ اولیه
• برقراری تماس چشمی در زمان صحبت کردن

کودکان نیازمند مراقبت ویژه:

• کودکانی با وزن تولد کمتر ۲۵۰۰ گرم
• کودکانی که در فاصله دو توزین منحنی رشدشان موازی با منحنیهای مرجع نباشد و مرتباً از آن فاصله گیرد.
• کودکانی که منحنی رشد افقی یا نزولی دارند.
• تولد در فاصله کمتر از ۲ سال از تولد قبلی
• دوقلو یا چند قلو
• کودک دارای نوعی ناتوانی (مثل عقب ماندگی ذهنی بیماری قلبی، شکاف کام و..)
• قطع شیر مادر تا قبل از ۶ ماهگی و تغذیه با شیر مصنوعی
• تأخیر در تغذیه تکمیلی

توجه داشته باشید در مراقبت ویژه باید فواصل مراقبت روتین را به نصف تقلیل داد، این امر در کودکان، در سال اول زندگی از اهمیت ویژه برخوردار است و زمان مراجعات به ۱۵ روز یکبار در ماه می رسد.

تغذیه تکمیلی

شیر مادر تا پایان ۶ ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. بعد از ۶ ماهگی علاوه بر شیر باید غذاهای نیمه جامد را نیز برای او شروع کرد. مناسبترین غذاها:

• در حجم کم انرژی زیاد داشته(مانند چربیها، شکر، غلات)
• نرم بوده وبه آسانی هضم شوند.
• تازه و بدون آلودگی بوده و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
• در دسترس، ارزان و از منابع غذائی محلی قابل تهیه باشند.

سن شروع غذاهای کمکی:

• هفته اول ماه هفتم تولد کودک، اما در صورت رشد نامناسب می توان زودتر شروع کرد.

توصیه های کلی:

مواد غذایی را چه از نظرمقدار و چه از نظر نوع، کم کم به رژیم غذائی شیر خوار اضافه کنید .

از یک نوع غذای ساده شروع کنید و کم کم مخلوطی از چند نوع غذا به او بدهید.

از مقدار کم (یک قاشق مربا خوری) در هر وعده شروع و در وعده های بعد آن را زیاد کنید.

• بین اضافه کردن مواد غذائی مختلف حدود ۵ تا ۷ روز فاصله بگذراید.
• اولین غذائی را که می خواهید به کودک بدهید، کمی غلیظتر از شیر تهیه کنید و سپس کم کم غذاهای نیمه جامد و جامد بدهید .
• غذا را با قاشق و مواد غذائی آبکی را با لیوان به شیر خوار بدهید.
• غذای شیر خوار را به مقدار کم و برای یک وعده تهیه کتید.
• در صورت باقی ماندن غذا، می توانید آن را به مدت ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری کنید، در غیر این صورت آنرا در فریزر بگذارید.
• غذای نگهداری شده را فقط به مقدار مصرف یک وعده کاملاً داغ کنید و پس از خنک کردن به کودک بدهید.

نکات لازم:

• بعد از شروع غذای کمکی، به کودک آب سالم و بهداشتی بدهید.
• قبل ازیک سالگی، تا آنجا که ممکن باشد، شکر، نمک و ادویه به غذای کودک اضافه نکنید.
• به غذای کودکان کم وزن ۱ تا ۲ قاشق مربا خوری روغن نباتی یا کره اضافه کنید.
• توصیه می‌شود آب مرکبات، آخرین آب میوه‌ای باشد که به کودک می دهید .
• از روز ۱۵ تولد می توانید قطره آ-د یا مولتی ویتامین (۲۵ قطره) و همزمان با شروع تغذیه تکمیلی قطره آهن (۱۵ قطره) به ترتیب زیر بدهید:
• برای کلیه شیرخوارانی که با وزن طبیعی متولد می شوند از پایان ۶ ماهگی و یا همزمان با شروع تغذیه کمکی تا پایان ۲ سالگی داده شود .
• برای کلیه شیر خوارانی که وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم متولد می شوند از هر زمان که وزن آنها به دو برابر وزن تولدشان رسید تا پایان ۲ سالگی داده شود .
• قطره آهن را بین دو وعده شیر مادر و در عقب دهان کودک چکانده و سپس مقداری آب به او بدهند تا از تیره شدن رنگ دندانها جلوگیری شود.
• دادن مواد غذائی حاوی ویتامین ث مانند میوه‌ها و آب میوه مرکبات موجب افزایش جذب آهن می شوند.
• قبل از یکسالگی از دادن اسفناج، عسل و سفیده تخم مرغ خودداری کنید.
• هرگز به زور به کودک غذا ندهید .

تغذیه کودک ۱ تا ۵ سالگی

شیر خواران از یک سالگی به بعد، علاوه بر غذاهائی که خوردنشان را در سال اول زندگی یاد گرفته‌اند باید ازغذای سفره خانواده نیز استفاده کنند . این کودکان رشد سریع دارند و مقاومت کافی در مقابل بسیاری از بیماریها را هم ندارند و دندانهایشان نیز کامل نشده است. بنابراین باید در غذا دادن به آنها دوشرط اساسی زیر را رعایت کرد:

• غذاهایشان کم حجم، پر انرژی و زود هضم باشد.
• به دفعات زیاد در اختیار آنان قرار داده شود.

تغذیه کودک ۱ تا ۲ سال:

• علاوه بر استفاده از شیر مادر ۵ تا ۶ بار در شبانه رزو به او غذا بدهید.
• غلاتی که کودک قدرت جویدن آنها را دارد مانند برنج به صورت کته های مختلف مخلوط با سبزیها
• حبوبات و گوشتهای نرم به او بدهید.
• اگر کودک هر روز از سبزیهای تازه استفاده می‌کند. لازم نیست که هر روز میوه هم بخورد.
• اگر کودک مبتلا به یبوست است در تهیه سوپ او، علاوه بر سبزیها از برگه هلو، زردآلو و آلو به مقدار کم استفاده کنید.
• غذای کودک را تمیز و کاملاً پخته تهیه کنید و پس از خنک کردن به او بدهید.
• باقیمانده غذا را در یخچال و یا فریزر نگهداری کنید.
• به غذای کودک کمی روغن مایع و یا کره اضافه کنید.
• فلفل، ادویه و چاشنیهای تند را به غذای کودک اضافه نکنید.

تغذیه کودک  ۳ تا ۵ سال:

• مهمترین وعده غذای کودک، صبحانه اوست لذا باید به صبحانه کودک توجه کرد.
• با منتظر گذاشتن کودک برای صرف شام با سایر اعضای خانواده، امکان دارد کودک به خواب رود بنابراین شام کودک را در ساعتهای آخر روز و قبل از شام خانواده به او بدهید.
• در حین غذا خوردن نمی توان از کودک انتظار داشت که حتماً بدون حرکت بنشیند، لذا بهتر است به کودکان اجازه دهید در حین غذا خوردن از جا بلند شود و بعد از کمی حرکت و بازی به غذا خوردن خود ادامه دهید.
• بهتر است غذا خوردن کودک، زمان و محل معینی داشته باشد و برای غذا دادن به کودک از ظرف جداگانه ای استفاده شود تا معلوم شود که کودک چه مقدار از غذای خود را خورده است.
• کودک را مجبور به غذا خوردن نکنید بلکه در هر وعده اصلی غذا، مقدار غذایی که مناسب او است در برابرش بگذارید. اگر کودک خودداری کرد، بدون تعریف کردن از غذا یا اصرار به کودک، آنرا بردارید و تا وعده بعدی چیزی به او ندهید بتدریج کودک به خوردن غذا تمایل پیدا می کند.

شرکت خدماتی سما گستر پارسا با بیش از ۱۹ سال سابقه فعالیت در این حوزه می‌تواند به شما هموطنان عزیز خدمترسانی نماید.